Review door één van onze leden, Rony De Laet.

Je kan zijn eigen website ook bezoeken op: http://rodelaet.xtreemhost.com/index1.html

Deep-Sky ervaringen met het Baader Morpheus Oculair.

Er is de laatste jaren een enorm aanbod aan telescopen voor visuele waarnemingen. Bij een kleine kijker heb je vaak nog de keuze tussen een lage of een hoge openingsverhouding (f-ratio). Bij de grotere modellen is een openingsverhouding van f/5 of nog lager de norm geworden. Zo blijft een grotere kijker handelbaar, maar er zijn ook nadelen aan verbonden.

Wanneer een amateurastronoom een nieuwe en grotere kijker test met zijn set getrouwe oculairen, wordt bij een teleurstellend beeld vaak eerst de kwaliteit van de optiek van de nieuwe telescoop in twijfel getrokken. Immers de oculairen hadden hun kwaliteit al bewezen. Wat dikwijls vergeten wordt, is dat hoe lager de f-ratio van de telescoop is, hoe meer de goede werking van een oculair op de proef wordt gesteld. Een oculair dat heel goed presteert bij een f/10- of een f/8-kijker, kan soms echt niet meer mee als de f-ratio in de buurt van f/5 komt. En we hebben we het niet over beeldfouten van het objectief van de telescoop zelf , zoals bv. coma of chromatische aberratie, maar wel degelijk over afwijkingen die in het oculair ontstaan. Een oculair is namelijk ontworpen met een bepaalde openingsverhouding van het objectief in gedachten. Het is dus het ontwerp van het oculair dat bepaalt bij welke openingsverhouding een goede beeldkwaliteit kan gegenereerd worden. Om dezelfde reden wordt er een groot of klein diafragma in het oculair voorzien, dat de rand van het gezichtsveld afschermt. Eigenlijk zijn er geen slechte oculairen meer, maar wel slechte keuzes. Het komt er dus op aan om de juiste combinatie telescoop/oculair te vinden.

Helaas vind je van een oculair heel weinig tot geen informatie over de geschikte openingsverhouding van de kijker. Je kan je beroepen op de ervaringen van andere amateurs, of in het beste geval: zelf testen.

Een naam die steeds geprezen wordt in de middens van visuele waarnemers is Tele Vue. En terecht. Met types zoals Nagler, Ethos, Delos en Delite hebben ze de toon gezet in de markt van de oculairen. Ik heb zelf een aantal Tele Vue’s met veel plezier gebruikt. Maar omdat ik steevast met bril waarneem, is een ‘eye relief’ (de maximale afstand tussen oog en lens waarbij je het hele beeldveld nog kan zien) van minstens 18mm voor mij een eerste vereiste. En dan loont het de moeite om eens te kijken bij andere spelers op de markt, zoals bv Baader Planetarium. Baader is voor mij geen onbekende fabrikant. Ik heb een aantal Baader Hyperion oculairen, waaronder een 24mm, een 13mm, een 5mm, én een 24-8 mm zoom. De kwaliteit van Baader was altijd top en de prijs/kwaliteitsverhouding uitstekend.

En opnieuw is mijn interesse gewekt door Baader, dat met een nieuw type oculair, Morpheus genaamd, de concurrentie het vuur serieus aan de schenen legt: een eye relief van 18mm of meer, 76° beeldveld én een optisch ontwerp met 8 lenselementen dat geschikt is voor kijkers tot f/4. Het volledige Morpheus gamma telt 6 oculairen, gaande van 4.5mm tot 17.5mm brandpuntsafstand. Uit de eerste ervaringen van andere amateurastronomen bleek dat het Morpheus oculair echt wel scherpe beelden levert en dat de ontwerpers van Baader een vergelijkende test met de beste Tele Vue oculairen niet hoefden te schuwen.

Bleef natuurlijk de vraag of een waarnemer zoals ik, met een multifocale bril, enig voordeel zou putten uit het ingenieuze ontwerp van het Morpheus oculair. Dus zat er maar één ding op en dat was zelf testen. Met de lenteactie van 2020 kostte een Morpheus oculair net geen €200. Daar kon Tele Vue niet tegen op.

Zoals we gewoon zijn van Baader zijn hun oculairen goed verpakt. Er zit ook een etui bij om het oculair aan de kijker of aan de broeksriem van de gebruiker te bevestigen. Een nieuwigheid is de lichtgevende bedrukking op de zijkant van het oculair. Als je het oculair overdag even in het licht houdt, kan je nadien in het donker de brandpuntafstand nog lezen. Zowel het etui als de lichtgevende bedrukking kunnen nuttig zijn, maar ik maak liever gebruik van een oculairenkoffer, waar elk oculair zijn vaste plaats heeft. De oculairen zijn zeer zorgvuldig afgewerkt. De lensvlakken zijn mooi gecoat en alle randen zijn zwart gemaakt. De oculairhuls is voorzien van zowel een 2 inch als een 1^1/4 inch vatting. De vattingen zijn voorzien van een geribbeld oppervlak. Baader geeft mee dat deze vattingen een betere grip in de focuser geven. Een Morpheus oculair is iets langer dan een Hyperion Zoom en weegt ook iets meer. Het oculair weegt ongeveer 450g. Dat is geen lichtgewicht. Ook de ooglens is fors gebouwd. Die heeft een diameter van wel 34mm. Maar dat moet ook wel, wil je op 20mm oogafstand een beeldveld van 76° kunnen overzien. Toch lijkt het onhandig om de pupil van je oog te centreren voor zo een groot stuk glas.

Maar, the proof of the pudding is in the eating, nietwaar? Welke kwaliteit levert een Morpheus in een f/5-kijker voor een deep-skywaarnemer met een zwaar corrigerende multifocale bril? En is er een verschil in beeldkwaliteit tussen de oculairen onderling? Voor deze test maakte ik gebruik van een 25cm f/5 truss tube dobson met een standaard GSO spiegel, zonder coma corrector. Er werden drie Morpheus oculairen getest: 12.5mm, 9mm en 6.5mm. Het eerste testobject was M44, een open sterrenhoop in de Kreeft. M44 is interessant omdat hij heldere sterren bevat én het beeldveld van de geteste oculairen meer dan vult. Nadien werd er getest op de nabijgelegen open sterrenhoop M67. Die bevat heel wat zwakkere sterren. Een test op Porrima (Gamma Vir), een dubbelster, kon ook niet ontbreken. En tot slot werd de kijker op Venus en de maan gericht om de drie oculairen te vergelijken.

De conclusie is heel positief! Een Morpheus produceert een zeer helder en contrastrijk beeld vol scherpe sterren in een f/5 kijker. Geen zwaluwen, meeuwen of komeetjes, nee: scherpe ronde sterretjes. En geen kindey beaning (zwarte beeldhelften) als je rondkijkt in het oculair. Reflecties en flares worden ook zeer goed onder controle gehouden.

Dit is een geweldig resultaat. Beter dan verwacht, beter dan enig oculair wat ik ooit samen met een bril gebruikt heb in een f/5 kijker. En ik zie een fantastisch beeld van 76°. Dankjewel, Baader. Ik ben fan! Het 6.5mm exemplaar is scherp tot aan de rand van het beeldveld. De weergave in het 9mm oculair is scherp tot zo’n 5% van de rand van het beeldveld. Bij het 12.5mm type is het beeld scherp tot 12% van de rand, maar dat merk ik niet echt op tijdens het waarnemen. Ik moet mijn oogbol al heel ver draaien om de rand van het beeldveld op te zoeken. Het Morpheus oculair is ook het eerste oculair waarbij ik met bril een beeldveld van 76° comfortabel kán zien. Wat mij bij het testen op de maan en op Venus opvalt, is dat de drie oculairen aan de buitenste 5% van het beeldveld last hebben van chromatische aberratie. Ook hier valt het alleen op als je echt de beeldrand opzoekt. De beeldfouten zijn er wel, maar ze storen niet. Ik heb ook telkens vergeleken met mijn Hyperion oculairen en dan is het verschil in beeldkwaliteit, helderheid en kijkcomfort duidelijk merkbaar. Een Morpheus scoort op alle vlakken beter. Ook met een barlow doet het oculair het geweldig goed. Ik heb een 2x barlow waarvan ik de lens kan afhalen. Vervolgens kan ik die lens als een filter op het oculair schroeven. Het resultaat is een barlowfactor van ongeveer 1.5x. Zowel met 2x als met 1.5x barlowfactor voldoet de Morpheus ruimschoots.

Deze tests zijn zeker niet objectief en in het nadeel van de Morpheus omdat er geen coma corrector gebruikt werd om de spiegel te corrigeren. Bij de randonscherpte moet je dus zeker ook de invloed van de coma van de spiegel rekenen. Anderzijds is het wel een interessante situatie voor de waarnemers die zonder coma corrector kijken.

Mijn ervaringen hier zijn niet enkel gebaseerd op wat tests en vergelijkingen. Ik heb met de Morpheus oculairen al een tiental nachten deep-sky kunnen waarnemen. Een reeks van 20 deep-sky-schetsen zijn gemaakt met behulp van Morpheus oculairen. Dat betekent meerdere uren achter elkaar in het oculair kijken. Naast beeldkwaliteit is kijkcomfort dan ook belangrijk. En hier scoort de Morpheus reeks allerbest. Het kost me hoegenaamd geen inspanning om langdurig in het oculair te kijken. Het kijkcomfort is zo goed, dat je het oculair vergeet. Het lost als het ware op voor je oog zodat je aandacht volledig naar het deep-sky-waarnemen gaat, en niet naar het glas waar je doorheen moet kijken. En dat betekent dat een Morpheus oculair een heel aangenaam werkpaard is voor een deep-sky-sessie van meerdere uren.

Alhoewel Baader gewag maakt van een eye relief van 20mm, zijn er toch wat verschillen naargelang de brandpuntsafstand. Het 17.5mm exemplaar heeft 23mm eye relief. Het 4.5mm exemplaar moet het stellen met 17,5mm eye relief. Het is trouwens de eerste keer dat een oculair, meer bepaald het 9mm exemplaar, me een overdaad aan eye relief biedt, zijnde 21mm. En dat brengt me dan bij het enige minpuntje van de Morpheus reeks: de klein afgemeten rubberen oogschelp. Hier was de inspiratie blijkbaar zoek. De oogschelp is op een fijne metalen ring geklemd. De ring is met schroefdraad rond de ooglens bevestigd. Bij de Morpheus 9mm komt de oogschelp in de normale positie net iets te ver omhoog om met bril het beeldveld te kunnen overzien. Met de oogschelp omgeklapt is het eye relief dan weer te groot. Als je de metalen ring verdraait, komt de omgeklapte oogschelp omhoog, maar dan loop je het risico dat de ring ooit loskomt van het oculair. Dat is me dus al overkomen, in het donker. Baader voorziet standaard een tweede oogschelp met een ‘flapje’ op voor gebruik in een binoviewer. Het flapje verhindert lichtinval van opzij. Deze oogschelp is iets korter dan het gemonteerde exemplaar, wat me dan toelaat om de juiste eye relief met bril te kunnen aanhouden. Het is zonde dat Baader het ontwerp van de oogschelp van de Hyperion Zoom niet heeft overgenomen op de Morpheus. Dat ontwerp was toch wat beter doordacht. Die oogschelp kan je met een draaibeweging op de gewenste hoogte instellen.

Pluspunten:

• de hoge beeldkwaliteit

• het 76° beeldveld

• het 20 mm eye-relief

• het grote kijkcomfort

• op de 17.5mm na zijn ze allemaal parfocaal

• een slank ontwerp, geschikt voor een binoviewer

• een uitstekende prijs/kwaliteitverhouding

Minpunten:

• het gebrek aan een regelmechanisme voor de rubberen oogschelp

Met de Morpheus reeks heeft Baader zich heel knap in de markt gepositioneerd. Optisch zijn Morpheus oculairen zeer scherp, ook bij telescopen met een openingsverhouding van f/5. De beeldfouten worden goed onder controle gehouden. Bovendien is het heel comfortabel waarnemen met zo een oculair. Dat waarnemen met een bril zo gemakkelijk wordt, is zeker een pluspunt. Op de 17,5mm Morpheus na zijn alle oculairen in de reeks parfocaal. Ook dat is een motivatie om in de Morpheus reeks te investeren. Scherpstellen na wisselen van oculair vergt amper nog aandacht. Voor een telescoop op een dobsonmontering is het een voordeel dat alle oculairen uit de reeks ongeveer even zwaar zijn. De balans van de kijker is dan bij elk oculair hetzelfde. En voor het gebruik bij een verrekijker met verwisselbare oculairen is het slanke ontwerp van de Morpheus oculairen zeer geschikt. Wat kan een mens zich nog meer wensen? Misschien een zoomversie van het Morpheus oculair. Baader heeft het al eerder gedaan: bij de Hyperions. Wie weet komt het er ooit van?